Smogulecki Wierzbięta h. Grzymała (zm. między 1399 a 1405), uczestnik wojny domowej w Wielkopolsce po śmierci Ludwika Węgierskiego. Był wnukiem Wierzbięty (zob.), synem prawdopodobnie Maćka z Pruśca, starszym bratem kaszt. rogozińskiego Jakuba z Pruśca.
Działalność publiczna S-ego związana jest z osobą jego współrodowca, star. wielkopolskiego Domarata z Pierzchna. S. po raz pierwszy świadczył na jego dokumencie w r. 1378. Aktywnie wspierał Domarata w czasie wojny domowej w Wielkopolsce po śmierci Ludwika Węgierskiego. Obok kaszt. kostrzyńskiego Grzymały z Oleśnicy, kaszt. kamieńskiego Andrzeja z Szaradowa i Teodoryka z Margonina brał S. udział w pustoszeniu posiadłości «ziemian». W lutym 1383 ocalił Domarata w bitwie pod Piotrkowicami, przybywając na plac boju na czele 100 kopijników i 500 piechurów. Latem t.r., działając w imieniu starosty, wraz Grzymałą z Oleśnicy i Wojtkiem z Szaradowa, rozpoczął S. działania przeciw arcybpowi gnieźnieńskiemu Bodzęcie, oskarżanemu o sprzyjanie ks. mazowieckiemu Siemowitowi IV. Złupili oni wtedy Gębice, królewskie miasto opanowane przez Mazowszan. W wyniku zawartego kompromisu, w zamian za ochronę dóbr kościelnych, arcybiskup przekazał S-emu i Grzymale 45 grzywien oraz dziesięciny ze stołu arcybiskupiego z terenu Pałuk, a następnie zarząd nad samym Żninem (sprawowali go do września t.r.). W lipcu 1383 S. brał udział w wyprawie Domarata na należący do Wałdowskich zamek w Łoszowie (Włościborzu). Udział w wojnie przyniósł mu opinię wyjątkowego okrutnika («truculencior»). Po pacyfikacji Wielkopolski nie uczestniczył w życiu politycznym.
Wojna spowodowała, że S. miał kłopoty finansowe. O znaczne sumy pozywali go Andrzej Gryżyński (50 grzywien) i dziedzice Gołańczy (200 grzywien). S. skarżył natomiast Wawrzyńca z Łobżenicy o dokonanie zajazdu swych posiadłości, a z Abrahamem Jaktorowskim toczył spór graniczny. Dn. 29 VII 1390 wspólnie z Czesławem Boninem z Jeleńca pożyczył 400 grzywien od w. mistrza krzyżackiego Konrada Zöllnera; pożyczka miała być umorzona w wypadku udzielenia przez obu dłużników wsparcia Zakonowi w ewentualnej wojnie z Polską, gdyby wybuchła ona w przeciągu roku. Do odpowiedniego dokumentu przywiesił swoją pieczęć z h. Grzymała. W r.n. pożyczył od Krzyżaków kolejne 200 grzywien. Pieniądze czerpał zresztą z różnych źródeł: w r. 1394 otrzymał 20 grzywien od Władysława Jagiełły.
S. posiadał Smogulec, a także podpoznański Strzeszyn i Sławianowo niedaleko Łobżenicy. Po raz ostatni źródła odnotowują go w r. 1399. Zmarł przed 12 V 1405, kiedy jako dziedzic Strzeszyna występuje jego brat Jakub, który objął również Smogulec.
O żonie S-ego brak informacji. Pozostawił córkę Dobrochnę (zm. przed r. 1439), dziedziczącą po nim w Sławianowie, które przejęli po niej krewniacy po kądzieli z rodu Leliwitów; ze Smogulca i Strzeszyna została ona prawdopodobnie wykupiona przez stryja Jakuba i swoich stryjecznych braci.
Korytkowski, Arcybpi gnieźn., II 692, 698, 700; – Dworzaczek W., Leliwici Tarnowscy, W. 1971 s. 44; Łojko J., Wojna domowa w Wielkopolsce w latach 1382–1385, w: Gniezno. Studia i Materiały Historyczne, 1987 II 80–1, 86–8, 90–1; Łojko J., Walczak R., Krytycznie o wydaniu dziesiątej księgi „Roczników” Jana Długosza, „Studia Zródłozn.” R. 28: 1983 s. 234 (tu sugestia, że Wierzbięta był synem Marcina ze Smogulca); Moszczeńska W., Rola polityczna rycerstwa wielkopolskiego w okresie bezkrólewia po Ludwiku W[ęgierskim], „Przegl. Hist.” T. 25: 1925 s. 121–2; Sarnowsky J., Die Wirtschaftsführung des Deutschen Ordens in Preussen, Köln 1993 s. 314, 777–8; – Die ältesten grosspolnischen Grodbücher, Leipzig 1887–9 I nr 609, II nr 1102, 1109, 1120, 1157, 1181a, 1183, 1239, 1348, 1362; Długosz, Annales, X; Kod. Wpol., III nr 1754; Księga ziemska poznańska 1400–1407, Wyd. K. Kaczmarczyk, K. Rzyski, P. 1960 nr 2268b (obecność Jakuba z Pruśca w Strzeszynie); Mon. Pol. Hist., II; Rachunki dworu Władysława Jagiełły; – AP w P.: Nakło Gr. 1 k. 55, 62v., 81–81v.; Arch. Archidiec. w Gnieźnie: Acta consistorii A 20 k. 113, A 22 k. 62v., Sentenciae C 1 k. 73v.–74; Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem: Pergamenturkunden XL nr 16.
Adam Szweda